พฤติกรรมการทำงานเป็นพฤติกรรมทางวัฒนธรรม ได้รับอิทธิพลจากแนวความคิด ความเชื่อ และค่านิยม ที่เกี่ยวกับการทำงานที่ได้รับการอบรมถ่ายทอดกันมา ในแต่ละสังคมจึงมีพฤติกรรมการทำงานที่แตกต่างกัน ตามความแตกต่างของแต่ละวัฒนธรรม
สำหรับพฤติกรรมการทำงานของคนไทย จากการศึกษาพบว่า พฤติกรรมการทำงานของคนไทยมีลักษณะดังต่อไปนี้
คนไทยมีพฤติกรรมเอกชนนิยม ขาดความสม่ำเสมอ ขาดระเบียบวินัยอย่างตั้งใจ ไม่ชอบทำงานร่วมกับคนอื่นอย่างเห็นได้ชัด และขาดความสำนึกในเรื่องเวลาตามแบบที่มีอยู่ในสังคมอุตสาหกรรม
คนไทยมีลักษณะปัจเจกชนนิยม เป็นลักษณะที่ถือตนเองเป็นใหญ่ แสดงพฤติกรรมในลักษณะที่มุ่งสนองความต้องการของตนเองเป็นสำคัญ โดยไม่มีการเคารพระเบียบกฎเกณฑ์ และกฎหมายของบ้านเมืองเท่าที่ควร
ในสังคมไทย ผู้ใดสามารถเลี่ยงกฎหมายได้โดยไม่ถูกลงโทษ ถือว่าเป็นคนเก่ง คนมีฝีมือ แต่คนที่พยายามทำตามกฎเกณฑ์ ระเบียบ และกฎหมาย กลับถือว่าเป็นคนโง่ คนซื่อ หรือคน"เถรตรง" คนประเภทนี้แม้ว่าจะมีคนพูดถึงอยู่บ้าง แต่คนไทยส่วนใหญ่ไม่นิยม เพราะถือว่าเป็นคน"ไม่ฉลาด"
คำว่า "ฉลาด"ของคนไทย จึงมีความหมายรวมถึงการรู้จักเอาตัวรอดด้วยเสมอ และความสามารถเอาตัวรอดนี้ไม่มีการจำกัดวิธีการ คือ อาจใช้วิธีการใดๆก็ได้ แม้ว่าจะต้องคดโกง หรือหลอกลวง ขอแต่ให้บรรลุจุดหมายปลายทาง เพื่อความอยู่รอดของตนเป็นใช้ได้
หากพิจารณาลักษณะะปัจเจกชนนิยมของคนไทย อย่างลึกซึ้ง จะเห็นว่าเป็นลักษณะความต้องการ ที่จะสนองความต้องการความสำคัญของตน(ego-centrism) ซึ่งคนไทยมักเรียกว่า "ความเป็นไท" คือ การที่คนแต่ละคนจะคิดหรือจะทำอะไรได้ตามที่ตนเห็นดีเห็นชอบ มากกว่าที่จะผูกพันกับกฎเกณฑ์ข้อบังคับต่างๆ ลักษณะความเป็นไทนี้มีอยู่ในคนไทยทุกคน จะแตกต่างในแง่ที่ว่าใครมีมากรือน้อยกว่ากัน
ความนิยมยกย่องในเรื่องความเป็นไทนี้มีอยู่ในคนไทยมาแต่ดั้งแต่เดิม ถึงกับมีคำพังเพยว่า "พูดได้ตามใจคือไทยแท้" แต่ความหมายจริงๆของความเป็นไท หมายถึงว่า จะทำอะไรรวมท้ังจะพูดอะไรก็ได้ตามใจ คือนิสัยที่แท้จริงของคนไทย
ในการทำงาน เพื่อหลีกเลี่ยงความเบื่อหน่ายในการทำงานประจำวัน คนไทยจะทำงานแตกต่างกันไปจากรูปแบบที่กำหนดไว้ จนเป็นที่กล่าวกันว่า คนไทยขาดวินัย แก้ปัญหาอย่างไม่มีระบบ จนไม่สามารถทำตามวิธีดำเนินการที่ได้วางไว้ เนื่องจากคนไทยแต่ละคนมีวิธีการในการทำงานเป็นของตนเอง
การทำงานในลักษณะดังกล่าว จึงเป็นไปได้ยากที่คนไทยจะรวมกลุ่มกันทำงาน เพราะคนไทยเป็นคนที่ทำอะไรตามสบาย ประกอบกับสังคมไทยมีโครงสร้างหลวม และมีทัศนคติ"ไม่เป็นไร" เหล่านี้ ทำให้ขาดแรงจูงใจที่จะทำงานร่วมกัน
ด้วยความที่มีค่านิยมที่รักความเป็นอิสระ และการเล็งผลปฏิบัติ (pragmatism) ทำให้คนไทยมีการทดลองเปลี่ยนงานเพราะอยากมีรายได้สูง แต่ทดลองทำดูแล้วหากมีความยากลำบาก มีกฎเกณฑ์มากมาย จะเลิกทำ กลับมาทำงานที่ได้เงินน้อยแต่สบาย และถ้าความสบายนั้นเพิ่มความเป็นตัวของตัวเองก็ยิ่งชอบ
คนไทยจะไม่ยึดถือปฏิบัติสิ่งที่ไม่เห็นผล หรือไม่สอดคล้องกับประโยชน์ของตน คนไทยยอมรับว่า อุดมการณ์ หลักการ และกฎหมาย มีความสำคัญ แต่จะปฏิบัติหรือไม่เป็นอีกเรื่องหนึ่ง
ในสังคมไทยหาการกระทำที่เสมอต้นเสมอปลายไม่ค่อยได้ ทั้งผู้ใหญ่และเด็กมีนิสัยติดตัวคล้ายคลึงกัน คือไม่เพ่งเล็งในเรื่องระเบียบวินัย เพราะไม่มีระเบียบวินัยจนติดเป็นนิสัย เคยชินกับการหย่อนบ้างตึงบ้าง ไม่ว่ากิจกรรมใดๆจะทำแต่ให้พอเสร็จ ไม่มุ่งความสมบูรณ์และความเยี่ยมยิ่ง
การทำงานของข้าราชการไทยก็เช่นเดียวกัน คือจะทำงานโดยมีความกระตือรือร้นทำตามโครงการต่างๆเพียงระยะแรก หลังจากนั้นความกระตือรือร้นจะหมดไป โครงการนั้นจะหยุด
การบริหารราชการพลเรือนของไทยมิได้"มุ่งโครงการ"มากนัก แต่กลับมุ่งรายละเอียดที่เกิดขึ้นเฉพาะหน้าเรื่อยๆไป การแก้ปัญหานั้นนักบริหารไทยเชี่ยวชาญยิ่งนักในเรื่อง"จริงจังครั้งเดียว" การวางแผนกับการดำเนินงานตามแผนในระยะยาวเป็นคนละเรื่อง และการปฏิบัติตามแผนไม่ค่อยจะยึดถือเป็นสิ่งจริงจังมากนัก
ส่วนการให้ความดีความชอบในวงราชการไทย เกือบจะไม่ได้ตั้งอยู่บนประสิทธิภาพของการปฏิบัติราชการตามโครงการ การปูนบำเหน็จรางวัลขึ้นอยู่กับความสัมพันธ์อันดีที่มีอยู่กับผู้บังคับบัญชา และจะเน้นความสัมพันธ์ส่วนตัว มากกว่าใช้สมรรถภาพในการทำงาน ในสังคมไทยยึดความสัมพันธ์ส่วนตัวไปสู่ความสำเร็จมากกว่าองค์ประกอบอื่น
นอกจากนั้น การกำหนดปัญหาให้แน่นอน ไม่ได้เป็นเครื่องชี้ว่าจะแก้ปัญหาได้ หรือทำให้การแก้ปัญหาเร็วขึ้น หรือทำให้การบริหารงานง่ายขึ้น ในการทำงาน บางครั้งจึงมีการปล่อยส่วนที่ทำไม่เสร็จทิ้งไว้
จากทั้งหมด สามารถสรุปพฤติกรรมการทำงานของคนไทยได้ว่า ไม่ค่อยมีระเบียบวินัย ขาดความสม่ำเสมอ ขาดการวางแผน มีสมรรถภาพในการทำงานคนเดียว และขาดประสิทธิภาพในการทำงานเป็นกลุ่ม
จะเห็นว่าพฤติกรรมการทำงานของคนไทยในลักษณะดังกล่าว เป็นพฤติกรรมที่ไม่เอื้อต่อการพัฒนา ไม่ว่าจะเป็นการพัฒนาเศรษฐกิจ สังคม หรือ การเมือง ตัวอย่างที่เห็นได้ชัดเจน ก็เห็นจะเป็นความล้มเหลวของระบบพรรคการเมือง และกระบวนการสหกรณ์ของไทย
--------------------------------------------------------------------------------------------------
สาระคิด
คนไทยไม่สามารถทำงานร่วมกันเป็นทีมได้ เมื่อเราทำงานร่วมกันเป็นทีม ก็มักมีปัญหาเรื่องความสมานสามัคคี ปัญหาเรื่องการใช้ปัญญาและเหตุผล ตลอดจนปัญหาการไม่ซื่อสัตย์ต่อกัน
บรรจง ชูสกุลชาติ
อดีตปลัดกระทรวงศึกษาธิการ
*****************************************************************
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น